ماده
واژهٔ ماده در زیستشناسی و علوم طبیعی به موجود زندهای گفته میشود که از نظر زیستی توانایی تولید تخمک، بارداری یا پرورش فرزند را دارد. این اصطلاح در مقابل نر به کار میرود و یکی از دو جنس اصلی در بیشتر گونههای جانوری و گیاهی است. در بسیاری از گونهها، ماده نقش اساسی در تولیدمثل دارد و ویژگیهای فیزیولوژیکی و رفتاری خاصی از خود نشان میدهد که آن را از نر متمایز میسازد.
در سطح سلولی، تفاوت اصلی میان نر و ماده در نوع گامتهایی است که تولید میکنند. مادهها گامتهای بزرگتر (تخمک) و نرها گامتهای کوچکتر (اسپرم) تولید میکنند. این تفاوت زیستی اساس تقسیمبندی جنسی در بیشتر موجودات زنده است.
ویژگیهای زیستی
1. تولیدمثل: مادهها معمولاً وظیفه تولید تخمک، بارداری و یا مراقبت از نوزاد را بر عهده دارند.
2. هورمونها: هورمونهایی مانند استروژن و پروژسترون نقش کلیدی در رشد و عملکرد سیستم تولیدمثل ماده دارند.
3. تفاوتهای فیزیکی: در بسیاری از گونهها، مادهها نسبت به نرها از نظر اندازه، رنگ، یا رفتار تفاوت دارند.
4. رفتارهای اجتماعی: در گونههای اجتماعی، مادهها ممکن است نقشهای متفاوتی مانند مراقبت از فرزندان، انتخاب جفت یا رهبری گروه را ایفا کنند.
در انسان
در انسان، جنسیت ماده معمولاً با وجود کروموزومهای XX مشخص میشود. اندامهای تولیدمثل شامل تخمدانها، رحم و مهبل است. زنان (مادههای انسان) علاوه بر نقش زیستی در تولیدمثل، در جوامع انسانی دارای نقشهای اجتماعی، فرهنگی و تاریخی متنوعی هستند. بحثهای گستردهای در زمینهٔ برابری جنسیتی و نقشهای جنسیتی درباره جایگاه زنان در جامعه وجود دارد.
در گیاهان
در گیاهان نیز تقسیم جنسیت وجود دارد. برخی گیاهان دارای گلهای ماده هستند که شامل تخمدان و تخمکاند، در حالی که گلهای نر دارای پرچم و گرده میباشند. در برخی گونهها، گلهای نر و ماده در یک گیاه (تکپایه) و در برخی دیگر در دو گیاه جداگانه (دوپایه) قرار دارند.
دیدگاههای فلسفی و اجتماعی
مفهوم ماده در فلسفه و جامعهشناسی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. در فلسفه، تمایز میان نر و ماده گاه به عنوان استعارهای برای دوگانگیها در طبیعت و اندیشه به کار میرود. در جامعهشناسی، موضوع جنسیت و هویت جنسیتی، از جمله تمایز میان "ماده زیستی" و "زن اجتماعی"، از مباحث محوری است.
پیوندهای مرتبط
منابع
- آلبرت، بروس. «زیستشناسی مولکولی سلول». انتشارات دانشگاه هاروارد، ۲۰۱۹.
- ریدلی، مت. «تکامل و ماهیت انسان». ترجمه حسن حقنویس، نشر نی، ۱۳۸۵.
- سادکر، دیوید و سادکر، کارن. «تربیت و جنسیت». انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۲۰.